پایان نامه فرهنگ تحليلي موضوعي آثار منثور شيخ احمد جامي

با نگاهی کوتاه به تاریخچهي فرهنگ نویسی در زبان فارسی، میبینیم که تا روزگار معاصر، فرهنگها جنبه‌ی عام داشته؛ یعنی به یک مقوله یا صنف، دسته و رشتهی خاصّی اختصاص ندارند. با گسترش دامنهی دانشها، تکنیکها و هنرها، امروزه فرهنگهای اختصاصی در هر رشته از علوم تهیّه شده است؛ به طوری که بعضی از لغات و اصطلاحات خاصّ آن رشته را در لغت نامههای معمولی نمیتوان یافت .

متون عرفانی نیز از این تخصّصگرایی دور نمانده و تاکنون فرهنگهای متفاوتی در این زمینه به رشتهی تحریر درآمده است که برخی از آنان به صورت عمومی، بعضی اصطلاحات عرفان و تصوّف را مختصر یا مفصّل شرح دادهاند و برخی از آنها دربارهی اصطلاحات و تعبیرات یک اثر خاص یا یک نویسندهي خاص نگارش یافته است. در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:

شرح اصطلاحات تصوّف تألیف سیّد صادق گوهرین (۱۰ جلد)
فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، سیّد جعفر سجّادی (۱ جلد)
فرهنگ نوربخش، جواد نوربخش (۸ جلد)
فرهنگ اصطلاحات عرفانی، منوچهر دانشپژوه (۱ جلد)
تبیین اصطلاحات و واژههای غزلیات عرفانی، احمد حبیبیان (۱جلد)
مفهوم و معانی اصطلاحات عرفانی، حسین علی اکبر قوچانی (۱ جلد)
فرهنگ اصطلاحات استعاری صوفيه ، شرف الدّین حسینی ابن الفتی تبریزی(قرن هشم) (۱جلد)
فرهنگ قیاسی عشق و عرفان، مهشید مشیری (۱ جلد)
شناخت شاخصهای عرفانی( مجموعهي سه رساله از مولانا محمّد طبسی، فخرالدّین عراقی و ملّا حسین فیض کاشانی) (۱ جلد)
فرهنگ اصطلاحات عرفان و تصوّف عبدالرزّاق کاشانی، ترجمه محمّد علی مودود لاری (۱ جلد)
فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، گل بابا سعیدی (۱ جلد)
فرهنگ واژگانی ادبی – عرفانی، جمعی از مؤلفان (۱ جلد)
فرهنگ اصطلاحات عرفان اسلامی، جمعی از پژوهشگران (۱ جلد)
فرهنگ اصطلاحات عرفانی محیی الدّین عربی، ترجمهي قاسم میرآخوری و حیدر شجاعی (۱ جلد)

با سیری کوتاه در این آثار، خواهیم دید که همهي آنها کاملاً تخصّصی بوده و برخی مربوط به آثار منثور و برخی نیز مربوط به آثار منظوم میباشند و يا برخی بسیار مفصّل و کامل به شرح اصطلاحات و لغات پرداخته، ولی برخی خیلی کوتاه و مجمل به توضیح واژگان پرداخته و البتّه برخی تنها به آوردن معادلهای انگلیسی آنها اکتفا کردهاند. در هر صورت میتوان از همهي آنها به عنوان فرهنگهای تخصّصی عرفان و تصوّف یاد کرد.