مقايسه‌ي آراء قديس آگوستين و امام محمد غزالي در خداشناسي

آرلیوس اوگوستینوس[۱] در سال ۳۵۴ م. در تاگاست[۲] متولد شد. محور افكارش تصوري است كه از خدا دارد و آن ايمان به خداي قادر، عالم و خير مطلق است. او خداي پسر را ظهور خداي پدر مي‌داند. خداي پسر را مقر ايده‌ها و خلقت را ظهور كلمه می‌داند و از نظر وی پدر و پسر هم گوهرند. خدای او يگانه‌ی فاعل و علت حقيقي، بزرگ بي كميت، فراتر از همه چيز و در همه جاست. امام محمد غزالی[۳] در سال۴۵۰ ه.ق در طابران متولد شد. او می‌گفت: خدا غير قابل توصيف، علت العلل، منشاء هستي و نورالانوار است. كميت نمي‌تواند تحديدش كند. او فراتر از معقولات عقلي، عالم و قادر است؛ بنابراین می‌توان گفت غزالی و اوگوستین منشأ عالم را خدا می‌دانند؛ خدایی که نور الهی و تنها وجود حقیقی است و به همه چیز داناست. خدایی غیر قابل توصیف که با اراده‌ی مطلق و غیر قابل تغییر، جهان را آفریده است. در کنار این شباهت‌ها، تفاوت‌هایی هم وجود دارد. خدای اوگوستین برای نجات آدمیان صفات بشری را پذیرفته و وارد جسم شده است؛ اما خدای غزالی نمی‌تواند در جسم وارد شود و شبیه چیزی نیست. او برتر از هرگونه تصور است و عقل نمی‌تواند آن را درک کند. از سویی، اوگوستین می‌گفت ما برای رستگاری به فیض خدا نیازمندیم؛ اما غزالی لطف را با عالم و مرید و مختار بودن خدا و آفرینش از عدم در تناقض می‌داند. از سویی دیگر، اوگوستین باور دارد صدای خدا را از طریق کودکی شنید و خدا برای آن که اعتبار آدمی ازبین نرود، به صورت انسان درآمد تا بتواند با ما ارتباط برقرار کند، اما غزالی می‌گوید سخن خدا بالاتر از هر سخنی است که به زبان آورده شود.

هدف این پژوهش، این است که نشان دهد اگر چه تفاوت‌هایی از نظر مذهب و جامعه بین این دو وجود دارد، شباهت‌هایی نیز با یکدیگر دارند، که از نوعی رابطه‌ی روحی مشترک و اشتیاق درونی آنها ناشی شده و باعث شده است تا هر دو از فلسفه و عالم ظاهر به الهیات و عرفان کشیده شوند؛ بنابراین هدف، طرح مبانی اندیشه‌های این دو تن در زمینه‌ خداشناسی است. نگاهی به دوران زندگی‌، بررسی تأثیرات اوضاع اجتماعی بر شکل‌گیری شخصیتشان، تأثیر نگرش هر دو در اجتماع و چگونگی سیر تحولات فکری از زندگی اولیه تا رسیدن به حقیقت است. پس نگارنده بر آن است تا نظریات این دو تن  را در خداشناسی با روش توصیفی- مقایسه‌ای بر اساس شیوه‌ کتابخانه‌ای مقایسه کند.

[۱] . Aurelius Augustin

[۲] . Tagaste

[۳] . Imam Mohammad Ghazali