الف. موضوع و طرح مسئله (اهمیت موضوع و هدف):
ترکیب فعلی ساختی است که از انضمام عناصری غیرفعلی همچون اسم، صفت، ضمیر، قید، مفعول حرف اضافه و نیز گروه‌های نحوی گوناگون همچون گروه اسمی، گروه صفتی، گروه قیدی، گروه حرف‌اصافه‌ای یا ترکیبی از آنها به‌دست می‌آید. هسته نحوی ترکیب‌های فعلی، سازه برگرفته از فعل و عنصر غیرفعلی آن که شامل واژه و گروه است به لحاظ معنایی موضوع (اجباری یا اختیاری) آن به‌شمار می‌رود. عموما در ترکیب‌های فعلی به‌جز سازه فعلی و غیرفعلی شاهد یک وند اشتقاقی نیز هستیم. این پژوهش بر آن است تا با مطالعه‌ای پیکره‌بنیاد مشخص کند چه نوع موضوع‌هایی در زبان فارسی قابلیت انضمام به فعل برای تشکیل ترکیب فعلی را داراست و نیز زایاترین انواع انضمام موضوع در ترکیب‌های فعلی این زبان کدامند.
در این پژوهش که پیشینه مشابهی ندارد سعی می‌شود به بررسی، دسته‌بندی و تحلیل آماری موضوع‌ها و نقش‌های تتای منضم به فعل در ترکیب‌های فعلی پرداخته شده، پربسامدترین و پرکاربردترین آنها در این زمینه مشخص گردد. به‌این‌ترتیب، می‌توان به ارائه ابزارهای عینی برای فرایندهای واژه‌سازی و واژه‌گزینی و نیز تحلیل خوش‌ساختی ترکیب‌های فعلی در زبان فارسی امروز پرداخت.
ب. مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری و پرسش‌ها و فرضیه‌ها:
مبانی نظری این پژوهش شامل دبیرمقدم (۱۳۷۶)، مسم (۲۰۰۱) و ون‌ویلن (۲۰۰۰ و ۲۰۰۵) است. دبیرمقدم (۱۳۷۶) با تمایز قائل‌شدن میان فعل‌های مرکب ’ترکیبی ‘و ’انضمامی ‘ بر آن است که در فرایند ’انضمام‘، یک اسم و نه یک گروه اسمی که اسم جنس، غیرارجاعی و غیرمستقل باشد به فعل منضم شده، باعث کاهش ’ظرفیت ‘فعل و تغییر ساخت موضوعی آن می‌گردد.
مسم (۲۰۰۱) با معرفی ’شبه‌انضمام اسم ‘به تبیین انضمام ’موضوع برونی ‘، ’افزوده ‘و عناصر غیرموضوع به ’ستاک فعلی ‘پرداخته، انضمام نحوی بیکر (۱۹۸۸) را که در زبان فارسی پاسخگوی شیوه ایجاد ترکیب‌های فعلی و خاستگاه آن نیست کنار می‌زند. در رویکرد وی نیازی به نقض اصول ’محدودیت حرکت هسته ‘، ’فرافکنی ‘، ’مقوله تهی ‘ یا حرکت به سمت بالای ’نمودار درختی ‘نبوده، سازهها بیهیچ محدودیتی به ’خواهر بلافصل ‘فعل منضم می‌شوند.
ون‌ویلن (۲۰۰۰) نیز نظریه ’نقش‌های معنایی ‘خود را در ’دستور نقش و ارجاع ‘حاوی دو نوع نقش متفاوت می‌داند: نخست، ’روابط پذیرندگی ‘خاص که همان موارد عامل، پذیرنده، پذیرا، ’تجربه‌گر‘ و نظایر آن است؛ و دیگری ’نقش‌های معنایی تعمیمی ‘موسوم به ’کلان‌نقش ‘معنایی که در رساله دکتری ون‌ویلن (۱۹۷۷) مطرح شده و مشابهی در نظریه‌های دیگر ندارد. کلان‌نقش‌ها رابط میان’بازنمایی نحوی‘ و’ساخت منطقی ‘اند. تنها دو کلان‌نقش ازاین‌دست با عنوان ’کنشگر ‘و ’کنش‌پذیر‘ متناظر با دو موضوع اصلی با رابطه ’گذرایی ‘وجود دارد که هریک چند رابطه پذیرندگی خاص را نمایندگی میکند. وظیفه خاص کلان‌نقش‌ها در ’انطباق‘ (یا پیونددهی) بازنمایی‌های معنایی و نحوی است.
پ.روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعه مورد تحقیق، نمونه‌گیری و روش‌های نمونه گیری، ابزار اندازه‌گیری، نحوه اجرای آن، شیوه گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها:
روش پژوهش حاضر توصیفی-کتابخانه‌ای است و طی آن سعی شده تا با استفاده از چهار جلد نخست فرهنگ بزرگ سخن (انوری، ۱۳۹۰) به بررسی پیکره‌بنیاد انضمام موضوع‌ها و نقش‌های تتای مختلف در ترکیب‌های فعلی زبان فارسی امروز بپردازد. در زیر به مرور برخی مفاهیم به‌کاررفته در این پژوهش می‌پردازیم.
واژه مرکب فعلی: واژه‌ای با حداقل دو سازه که هسته نحوی آن برگرفته از فعل و سازه غیرفعلی آن موضوع فعل یا غیرموضوع باشد.
شبه‌انضمام: انضمام آزاد ’موضوع درونی‘ یا بیرونی و نیز عناصر غیرموضوع و افزوده به ستاک فعلی برای ساخت ترکیب‌های فعلی.
ساخت موضوعی: عبارت است از ‘حداقل ’شرکتکنندگان ‘در کنش یا حالتی که محمول بیان میکند’ (هگمن، ۱۹۹۴).
نقش‌های تتا: عبارت است از ‘نقش‌های معنایی موضوع‌ها در ارتباط با محمول خود’ (هگمن و گورون، ۱۹۹۹).
کلان‌نقش‌های معنایی: نقش‌های معنایی تعمیمی که تعمیم‌های معناییِ روابط پذیرندگی شامل کنشگر و کنش‌پذیر است.
ت. یافته‌های تحقیق:
پس از بررسی و تحلیل ترکیب‌های فعلی زبان فارسی در پیکره زبانی این پژوهش که به‌صورت پیوست ارائه شده است نتایج زیر حاصل آمد:
اول) بیشتر موضوع‌ها و نقش‌های تتا ازجمله عامل، پذیرا، پذیرنده، محرک، تجربه‌گر، مکان، مبدا، هدف و داشته می‌توانند در ترکیب‌های فعلی زبان فارسی امروز به‌صورت انضمامی ظاهر شوند. اما در پیکره حاضر، موردی از انضمام نقش تتای دارنده در این دست از ترکیب‌ها دیده نشد.
دوم) پذیرنده و پذیرا پربسامدترین موضوع‌ها و نقش‌های تتای منضم به فعل در ترکیب‌های فعلی زبان فارسی امروز هستند.
سوم) کنش‌پذیر پربسامدترین کلان‌نقش معنایی منضم به فعل در ترکیب‌های فعلی زبان فارسی امروز است.
ث. نتیجه‌گیری و پیشنهادها:
انضمام زایای نقش‌های تتای پذیرنده و پذیرا – با بیشترین بسامد در میان نقش‌های تتای انضمامی- و نیز انضمام بسیار زایاتر کلان‌نقش کنش‌پذیر نسبت به کلان‌نقش کنشگر در ترکیب‌های فعلی زبان فارسی در یافته‌های این پژوهش تایید گردید.
موارد زیر نیز در ارتباط با انضمام در ترکیب‌های فعلی زبان فارسی به پژوهشگران پیشنهاد می‌گردد:
اول) مطالعه و بررسی انواع گروه‌های نحوی منضم به سازه فعلی در ترکیب‌های فعلی و محدودیت‌های نحوی و ساختواژی همچون سنگینی آنها در این ساخت؛
دوم) تبیین بسامدهای متفاوت نقش‌های تتا و میزان زایایی انضمام هریک از آنها در ترکیب‌های فعلی زبان فارسی؛
سوم) مطالعه و تحلیل آماری مقوله‌ها و زیرمقوله‌های سازه غیرموضوعی منضم در ترکیب‌های فعلی زبان فارسی.
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.