جنسيت و شهروندي در تهران: مطالعه ي جامعه شناختي تفاوت هاي جنسيتي در حق به شهر

حق به شهر لوفور شامل دو مولفه­ي اختصاص دادن شهر به خود يا استفاده از شهر و مشاركت در شهر است و با ارائه­ي نقد ماركسيستي از نابرابري شهري، اين مساله را مطرح مي­كند كه فضاي شهري در راستاي تحقق خواسته­هاي نظام سرمايه­داري، طبقه­ي حاکم و بدون توجه به نيازهاي طبقات فرودست ساخته شده است. در اين پژوهش، با توجه به اهميتي که فرد و ادراک او از فضا و کنش­هاي فضايي در نظريه­ي لوفور دارد و با تكيه بر مفهوم فضاي ادراک شده كه به ادراک كنشگران اجتماعي نسبت به امر شهري اشاره مي­كند، نسبت به سنجش ميزان تحقق حق به شهر اقدام شده است. از طرفي، شهر، هم در موجوديت فيزيكي و هم در موجوديت اجتماعي تعلق كمتري به زنان دارد و كمتر مناسب مشاركت زنان در فراگردهاي جاري در آن شناخته شده است. اين مساله به كاهش تحرك زنان در شهر، انحصار فضاها به مردان، ناديده گرفته شدن جسم زنانه در طراحي شهري و… انجاميده است که سبب عدم بهره­مندي زنان از حق به شهر به اندازه­ي مردان شده است.  اين نوشتار با استفاده از چهارچوب نظري ارائه شده توسط هانري لوفور و عملياتي کردن ايده­ي حق به شهر او، تلاش مي­کند در کنار به آزمون گذاشتن نظريه در بستر شهروندي تهران، تفاوت­هاي جنسيتي موجود را نيز در بهره­مندي از ادراک حق به شهر آشکار کند و نشان دهد که فرايندهاي زندگي روزمره­ي زنان در شهر به دليل بهره­مند نشدن آنان از حقوق خود دچار اختلال شده است. جمعيت مورد مطالعه ۸۷۹ نفر از زنان و مردان ساکن شهر تهران هستند که با استفاده از تکنيک نمونه­گيري خوشه­اي چندمرحله­اي انتخاب شده­اند. پس از گردآوري داده­ها با روش پيمايش، در ابتدا ارتباط مفهوم حق به شهر با شش متغير تبيين­کننده­ي آن يعني، سرزندگي، کنترل فضا، سهم فضايي، توليد فضا، ساماندهي شهري و تصميم­گيري در شهر با استفاده از رگرسيون چندمتغيره سنجيده شده و سپس تفاوت­هاي اساسي حق به شهر ميان پاسخگويان زن و پاسخگويان مرد با استفاده از رگرسيون لجستيک و تحليل خوشه در نرم­افزار اس­پي­اس­اس نسخه ۱۶ استخراج شده و با استفاده از چهارچوب نظريه­ي حق به شهر لوفور تحليل شده است. براي سنجش تفاوت­هاي طبقاتي در بهره­مندي از حق به شهر از سنجش همبستگي برآوردهاي اين مفهوم با شاخص­هاي درآمدي و محل زندگي استفاده شد. و براي طبقه­بندي مناطق تهران در خوشه­هاي مشارکتي براساس سازه­ي مفهومي ارائه شده توسط آرنستاين، از تحليل خوشه استفاده شده است. از روش کيفي (۱۹ مصاحبه) نيز براي وارسي يافته­هاي کمي استفاده شده، ضمن اين که سازوکارهاي جنسيتي ادراک از مولفه­هاي حق به شهر مورد بررسي قرار گرفته است. نتايج اين پژوهش نشان مي­دهد که نظريه­ي حق به شهر و مفهوم­پردازي آن از مولفه­هاي تاثيرگذار بر ادارک بهره­مندي از حق به شهر در شهر تهران قابل کاربست است و براساس ادعاي آن، حق به شهر ماهيتي طبقاتي دارد. اگرچه لوفور در مورد ارتباط ميان فضا و بدن در محدوده­ي سنت پدرسالاري مانده است، در اين پژوهش معناداري مفهوم جنسيت در بهره­مندي از حق به شهر در تهران، به لحاظ آماري و چه با استفاده از شاخص­هاي کيفي نشان داده شد.