بررسی روایات مجعول و اسرائیلیات در آثار عطّار نیشابوری

عطّار نيشابوري، بزرگ‌ترين شاعر و نويسنده‌‌ي عارف قرن ششم و اوايل قرن هفتم است که با زبان گيرا و گسترده و قدرت بيان و خامه‌‌ي توانايش، توانسته است در تاريخ زبان و ادب فارسي، شخصيّتي دوران‌ساز و تأثيرگذار در تحوّلات ادبي باشد.

آثار عطّار نيشابوري، تاکنون هدف رويکردهاي مختلف پژوهشي قرار گرفته است. در پژوهش حاضر، تلاش شده از منظري ديگر بر آفرينش‌‌هاي ادبي و فکري آثار عطّار توجه کرده و جلوه‌‌هاي روايات مجعول و اسرائيليات در آن‌‌ها باز نموده شود.

يكي از ويژگي‌‌هاي مهمّ آثار عطّار، ورود روايات جعلي و اسرائيليات است كه به تدريج از اوايل اسلام در بسياري احاديث، قصص و روايات و تفاسير نفوذ کرده و در آثار بزرگ تفسيري و ادبي قبل از عطّار نيشابوري وجود داشته و او هم چون بسياري از صوفيه، از آن‌‌ها تأثير پذيرفته و در آثار خود، بهره برده است.

روايات مجعول به مجموعه‌‌ي اخبار و روايت‌‌هايي اطلاق مي‌‌گردد که در قرآن و فرهنگ اسلامي اصالت ندارند و از طريق قصّاصان و جاعلان حديث و خبر، از همان قرون اوّليه‌ي اسلامي وارد تفسير و فرهنگ و ادبيات اسلامي شده و حقيقت‌‌هاي قرآني به ويژه قصص و روايات اسلامي را با ابهام روبرو ساخته‌‌اند و خواسته و ناخواسته و به شيوه‌‌هاي گوناگون توسط بزرگان فرهنگ و ادبيات اسلامي و ايراني پذيرفته و در آثارشان به فراواني وجود دارد.

هدف كلي اين پژوهش، بازشناخت و بررسي روايات مجعول و اسرائيليات به عنوان انديشه‌‌هاي غيراسلامي به طور عام و ميزان اثرپذيري آثار عطّار به طور خاص و در نهايت آگاهي يافتن نسل امروز از آن‌‌ها و جلوگيري از خلط انديشه‌‌هاي ديني و غير ديني مي‌باشد.

در اين پژوهش جهت بازشناسي و استخراج اين تأثيرات اسرائيليات و روايات مجعول، به کليه‌‌ي آثار عطّار توجه شده تا تحقيق از جامعيّت برخوردار بوده باشد.

يافته‌‌هاي پژوهش نشان مي‌‌دهد که ورود مباحث و روايات غيرضروري و مجعولات به شعر شاعراني چون عطّار دلايلي داشته است: شاعران دستخوش احساسات شاعرانه بوده و هر چه به ذهن فعال آن‌‌ها رسوخ کرده در زبان شعر آورده‌‌اند. ديگر آن‌که، برداشت‌‌هايي که از تفاسير و تعبيرات ايمان داشته پذيرفته‌اند و ناآگاهانه از منابع ضعيف استفاده کرده و صرف نظر از نوع منبع و گاه بدون توجّه به اصالت حکايت و داستان، جهت تعليم و تفسير آموزه‌‌هاي عرفاني از هر موضوعي سود جسته‌‌اند.

روش پژوهشي در اين طرح در اساس مطالعه‌ي کتابخانه‌‌اي مي‌باشد، امّا به لحاظ ماهيّت و روش در شمار تحقيقات توصيفي ـ تحليلي قرار مي‌‌گيرد.