بررسی تطبيقی حکمت در شعر مولانا و متنبی

با پیوند ادبی دیگر ملت­­ها، بازده و قدرت هنري – فرهنگي و ادبي ادبيات ملي افزون مي شود، ادبيات تطبيقي انگيزه و توان درک واژگان و معناي باطن واژه ها را در زبان ديگر به انسان ارزاني مي­دارد. در ادبیات می­توان موضوع حکمت و هرآن­چه را که مربوط به عقل و خردگرایی و اخلاق  می­باشد را با زبان زیبا و ادبی شعر، بیان کرد.

درون­مایه­های اشعار این دو شاعر حکمت، بیشتر پیرامون مرگ، صبر، عقل، مشورت، اصل و نسب، عدل، فریبندگی دنیا، نیکی و…. است. ویژگی­های مشترک مهمی در ایدئولوژی و اشعار این دو شاعر یافت می­شود، به­گونه­ای که اگر آثار آن­ها را بررسی کنیم، می­توان گفت بنابر نظریه­ی برخی از پژوهش­گران، جلال­الدین محمد بلخی از اندیشه و شعر ابوالطیب تأثیر پذیرفته و شیفته و دل­بسته­ی او شده است، به­گونه­ای که مولانا در برخی از آثار و ابیات خود، عین شعر متنبی را آورده یا تضمین و اقتباس کرده است.

گاه اشعار حکمی این دو حکیم به عنوان مَثل، در میان مردم از دیرباز تا حال رایج ­شده است.این دو شاعر، افق جایگاه خود را در اندیشه کردن و رسیدن به کرامت نفس می­دانستند. در روزگار و زمانه­ی آن­ها که از دین جز نامش چیزی دیگر دیده نمی­شد و به گوش نمی­خورد، آن­ها خود را از منجلاب دنیا نجات داده و اصل دین و شرافت و بزرگی را در قالب شعر عربی و پارسی حکمت­آمیز و نیز مَثَل­گونه، به نقطه اوج و کمال رساندند.

بررسی حکمت این دو شاعر نام­آور، نشان از وجود درون­مایه­های حکمت­آمیز مشترک ابوالطیب و جلال­الدین است. از موضوعاتی که ذهن و زبان دو شاعر را به هم نزدیک می­کند، حکمت جوشان و ضرب­المثل­های این دو شاعر می­باشد.

با مطالعه در آثار ادبی آن­ها دیده می­شود که در برخی از این نمونه­های حِکمی و یا مَثَلی از منابع دینی چون قرآن حکیم و احادیث معصومان (ع) الهام گرفته­اند؛ چراکه این دو سراینده­ی بزرگ و فرزانه سخت دلبسته­ی میراث اسلامی و احکام دینی هستند؛ از این­رو بسیاری از عناصر شعری و حکمت­آمیز خویش را از دامن کلام الهی و منابع اسلامی وام گرفته­اند.

هر چند که متنبی شاعر مدح و حکمت است و مولوی شاعر زهد و عرفان؛ اما مضامین  مشترک حکمی شعر این دو ادیب عربی و فارسی، ما را برآن داشت که با مفاهیم حکمت­آمیز این دو حکیم بیشتر آشنا شویم و حکمت این دو شاعر را به­صورت تطبیقی بررسی کرده، آن را در مسیر زندگی خود به­کار برده و الگوی خود قرار ­دهیم.