بررسی انشعابات ایجاد شده در میان امامیه

بررسی انشعابات ایجاد شده در میان امامیه

(از نیمه‌ی دوّم قرن سوّم هجری- پایان غیبت صغرا)

تاریخ اهل بیت را به لحاظ حضور ظاهری و غیبت امامان معصوم مي‌توان به دو دوره تقسيم نمود: دوره‌ی حضور؛ و دوره‌ی غيبت. هر يک از این دوره‌ها، دارای ويژگی‌هايي متمایز از دوره‌ی دیگر است. دوره‌ی نخست به مدد حضور ظاهری معصومین، زمينه‌ی هدايت به سوی حق بيشتر و زمينه‌ی انحرافات و بی‌راهه‌ها کمتر بود اما در دوره‌ی دوم با غيبت امام زمينه‌ی جريان‌های انحرافی رو به گسترش گذاشت. بنابراين يکي از دوره‌های حساس تاريخ شيعه که به واسطه‌ی عدم حضور ظاهری امام معصوم در جامعه فرقه‌ها و جریان‌های انحرافی در آن گسترش يافت، عصر غيبت و به ‌ويژه دوران غيبت صغرا است. در تعداد این فرقه‌ها میان فرقه‌نگارن اختلاف نظر هست، اما با وجود این اختلافات، می‌توان آن‌ها را پنج گروه واقفیه، جعفریه، محمدیه، قائلین به انقطاع امامت و قطعیه دانست. عوامل مختلفی در پدید آمدن این فرقه‌ها، نقش داشتند که مهمترین آن‌ها را می‌توان جو خفقان و حیرت حاکم بر فضای جامعه، بروز پاره‌ای جاه طلبی‌ها و فاصله گرفتن از خط امامت اصیل دانست. اما در کنار این فرقه‌ها، تنها گروهی که توانست حضور قاطع خود را در مرکز خلافت اسلامی حفظ نماید، امامیه-اثنی عشریه بودند که حضرت حجت بن الحسن العسکری را آخرین امام منصوص الهی می‌دانستند، که این امر معلول عواملی بود از جمله هدایت‌گری‌های امام مهدی، اقدامات نائبان و فعالیت‌های علمای این عصر و همچنین زمینه‌سازی‌های ائمه و این حقیقت روشن می‌شود که غیبت حضرت جزئی است و هرچند ایشان در پرده‌ی غیبت بسر برده اما آثار وجودی ایشان در هدایت جامعه آشکار است. نگارنده در این رساله با روش توصیفی-تحلیلی در صدد اثبات این فرضیه‌ است که در روزگار غیبت صغرا، به علت عدم اعلام عمومی ولادت حضرت مهدی، فشار سیاسی حاکم بر جامعه‌ و مواجهه با چالش « غیبت» شیعیان دچار شک و حیرت شدند و انشعاباتی در میان امامیه شکل گرفت. البته این انشعابات با رهبری امام زمان، روشنگری‌های نائبان خاص وتلاش علمای زمان و همچنین زمینه‌سازی‌های معصومین بسیار محدود و کم اثر بوده است و منجر به تشکیل هیچ جنبش یا قیام و یا حکومتی در جامعه نشد.