بررسي نسبت ميان عقل و وحي در معرفت خداوند

بررسي نسبت ميان عقل و وحي در معرفت خداوند از منظر روايات اهل بيت عليهم السلام

نسبت بين عقل و وحي و يا به تعبير ديگر كاركردهاي متقابل عقل و وحي به ويژه در حوزه معرفت خداوند از مشخصه‌ها و نتايج بحث «عقل و وحي» مي‌باشد. بحثي كه از قرون نخستين اسلامي مورد توجه انديشمندان مسلمان بوده است. در اين پژوهش، نسبت بين عقل و وحي در حوزه معرفت خداوند بر اساس روايات اهل بيت عليهم السلام جستجو گردیده و بيان شده است كه عقل حقيقي نوراني و موهبتي الهي است كه حجت خدا بر بندگان و وسيله شناخت صدق و كذب ادعاهای منسوب به خداوند است. بنابراين نظريه‌هایي كه بر تعطيل عقل و نفي عقل ورزي استوار است، باطل دانسته می‌شود. از سوي ديگر بر اساس روايات عقل محدود و نيازمند است و نمي‌تواند و نبايد مستقل و مستغني از وحي در وادي معرفت خداوند قدم بردارد و لذا وحي در اين راه به كمك عقل آمده و با تذكر به وجود خالقي بي‌شبيه و بي نظير معرفتي توحيدي و عقلي در اختيار بشر قرار مي‌دهد. معرفتي كه در كلام اميرالمؤمنين (ع) از آن به «دفائن عقول» تعبير شده است. بر اساس آيات و روايات، هرگونه توصيفي از خداوند كه بشر مستقل از وحي و به كمك ادراكات خود انجام مي‌دهد، مبتني و منتهي به تشبيه است. همچنين وحي در حوزه معرفت خداوند متذكر به معرفتي است كه در نهاد و فطرت آدمي به وديعه نهاده شده، معرفتي كه از آن به معرفت فطري يا قلبي تعبير شده است. در مقابل این كاركردهاي وحي، عقل وظيفه فهميدن، سنجيدن، تصديق و داوري و پردازش آموزه‌هاي وحیاني را در حوزه معرفت خداوند بر عهده دارد. عقل، حجت باطني خداوند در نهاد بشر است كه وحي آن را اثاره مي‌نمايد. وحي با كنار زدن پرده هاي توهم و تشبيه، معرفتي صحيح در اختيار انسان مي‌گذارد. از اينرو كساني كه در شناخت خداوند از معارف وحياني چشم پوشي نمايند ويا دچار كم توجهي به آن شوند، در واقع عقل خويش را از معرفت صحيح خداوند محروم نموده و گرفتار توهم و تشبيه شده اند. در انتها ادعا شده از روايات استفاده مي‌شود كه معرفت فطري يا معرفت قلبي مذكور خود معرفتي عقلي است، ليكن معرفتي كه بر شهود يا ادراك عقل در عالم ذر استوار است، نه بر توهم و تشبيه بين خالق و مخلوق. بنابراين يادآوري و يادآوردن اين معرفت عقلیِ شهودی از كاركردهاي متقابل وحي و عقل دانسته شده است.