بازتاب مذهب در هنرهای عامیانه نیمه دوم حکومت قاجار

هنر دینی با قرن­ها سابقه در ایران در دوره قاجار جای خویش را به هنر مذهبی می­دهد؛ این تغییر بزرگ نه چون همیشه در هنر رسمی و درباری که در هنر عامیانه تجسد می­یابد. تغییر بستر اجتماعی هنر، برخاسته از روح ملتهب دوره­ی قاجار است. ایران قاجاریه، نسبت به ادوار پیش از خود، ایران دیگری بود؛ پر از اشتیاق مردم برای دست­یابی به آزادی، برابری، عدالت و غیره. این اشتیاق در زیر پوست اجتماع، سیاست، اقتصاد، فرهنگ و هنر رسوخ کرد؛ تا قشر عامی در هر عرصه­ی به شکل جدی اولین­ها را تجربه کند. از این رو هنر عامیانه اولین حضور جدی خود را در قالب هنرهای عامیانه­ی چون نقاشی قهوه­خانه­ای، نقاشی پشت­شیشه، نقاشی بقاع متبرکه، آزمود.

محتوای هنر عامیانه، سرشار از مضامین مذهبی است؛ مضامینی که هم از شوق و اشتیاق مذهبی سرچشمه گرفته است و هم از روح سمبولیک مبارزه­خواهی که در شکل ترسیم اولیایی چون امام­حسین(ع)-اسوه­ی مبارزه با ظلم- برمی­خاست. این پایان نامه برآن است که با توجه به نظریه بازتاب، به بررسی مذهب در هنرهای عامیانه بپردازد؛ براساس نظریه بازتاب، هنرها، آینه­ی دوران خویش می­باشند و آن را بازمی­تابانند؛ این امر در هنرهای عامیانه دوره قاجار که ارتباط تنگاتنگی با تحولات عصر خویش دارند–بخصوص در بخش مضامین مذهبی- مشهود می­باشد. با مطالعه شباهت­های ساختاری و مضمونی آثار هنرمندان مختلف به این هدف نزدیک شده؛ بعلاوه با بررسی زندگی هنرمندان طبقه عامه و ارتباط آنان با طبقه خودشان، به شناخت جهان­بینی­ها و نگرش­ آنان و هم سلکانشان دست­یافته. نتیجه این تحقیق نشان می­دهد که هنرمندان عامیانه، کارگزاران ایدئولوژی طبقه خویش هستند که با کمک هنر آن را نمایش می­دهند.